2017 senesinde bir kişiyi istihdam etmek için ortalama 497 bin 891 TL yatırım gerekirken, 2020 senesinde bir kişilik istihdam için gereken ortalama yatırım tutarı, 758 bin 152 TL’ye yükseldi. İçinde yer aldığımız 2021 senesinin Ocak ile Eylül ayları arasındaki döneminde ise bir kişilik istihdam için gereken yatırım maliyeti 655 bin 790 TL olarak kaydedildi. Pandeminin, üretim aşamasını ciddi miktarda duraklamaya uğrattığı 2020 senesinde, teşvik belgeli yatırımlar çerçevesinde bir kişiyi istihdam etmek için olması gereken sabit yatırım tutarı 758 bin 152 TL ile zirve noktaya çıkarken, 2021 senesi Ocak ile Eylül ayları arasındaki döneminde bu miktar 655 bin 790 TL‘ye düştü. Fakat 2017 senesindeki 497 bin 891 TL olan bir kişinin istihdamı için olması gereken yatırım maliyeti, son 5 senede % 30’un üstünde yükseliş kaydetti.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yatırım teşvik belgesi verilerinden, enerji sektörünü hariç tutarak yapılan hesaplamalar doğrultusunda, bir kişiyi istihdamın maliyeti 2017 senesine göre % 31.7 yükseliş kaydetti. Sektörel anlamda ise 2021 senesi 9 aylık sonuçları doğrultusunda, maliyet tarımda 664 bin TL, madencilikte 881 bin lira, imalatta 614 bin, hizmetler sektöründe ise 874 bin TL olarak belirlendi. Enerji sektörü fazla miktarda yatırım yapılmasına karşın, emek yoğun bir yapısı olmadığından dolayı, genel ortalamaları etkilememesi hedefiyle hesaplamadan hariç tutuldu.
En az yatırım maliyeti tarımda
Sektörel anlamda yapılan değerlendirme doğrultusunda uzun seneler ortalamasında, istihdam için en az yatırım ihtiyacının tarım sahasında olduğu belirlendi. Fakat son 5 senelik zaman diliminde, içinde yer aldığımız 2021 senesinde, bu konuda bir istisna meydana geldi. Tarım sektöründe bir kişilik istihdam yaratmak için 664 bin 912 TL yatırım yapılması gerek. İmalat sanayinde bahsi geçen miktar 614 bin 732 TL olarak kaydedildi. Aynı veriler maden sektöründe 881 bin lira, hizmetlerde ise 874 bin TL olarak belirlendi. Sektörel anlamda hizmet sektörü 2017 senesine göre 2021 senesi itibarıyla, sektörel anlamda en yüksek değişim hizmet sektöründe yaşandı. Bu sektörde 1 kişilik istihdam için gerekli yatırım tutarı 345 bin 824 liradan 874 bin 30 liraya çıkarken, tarım sektörü 321 bin TL’den 664 bin TL ‘ye yükseldi.
6 bölgede değişiyor
Yatırım teşvik sistemi, Türkiye’nin gelişmişlik seviyesine bağlı olarak 6 bölgeye ayrılarak, bölgenin gelişmişlik seviyesine göre farklı teşvik ögeleri sağlanması temeline dayanıyor. Az gelişmiş bölgede daha fazla miktarda teşvik uygulanmasına karşın, girişimciler ağırlıklı olarak gelişmiş olan birinci ve ikinci bölgeye yatırım yapmayı seçiyor. Bu durum, bir kişinin istihdamı için gerçekleştirilen yatırım tutarları içinde de adeta uçurum oluşmasına sebep oluyor.
Yabancı sermayenin maliyeti fazla
2021 senesi Eylül sonu itibarıyla birinci bölgede 943 bin TL, ikinci bölgede 1 milyon 77 bin TL olan istihdam için verilen yatırım miktarı, altıncı bölgede ise 115 bin TL düzeyinde hesaplandı. Bu miktarlar 2017 senesinde ilk üç bölgede 600 bin TL, dördüncü bölgede 460 bin TL, beşinci bölgede 429 bin TL, altıncı bölgede ise 497 bin TL düzeyindeydi.
